Máire Ní Annracháin

  

Seimineáir Litriochta Ghaeilge (Físeán i mBéarla anseo)

_________________________________

Athneartú faoin Ghàidhlig in Alba Nua Cheanada

Athneartú faoin Ghàidhlig 

in Alba Nua Cheanada

le Shane Ó Curraighín (05 D.F. 2015)

Is beag duine a chuirfeadh i do choinne dá ndéarfá gur sa chuid seo den chruinne amháin atá cainteoirí dúcháis na dteangacha Ceilteacha. Ach bheadh dul amú ort ar ndóigh mar go bhfuil pobal Gàidhlig ag cur fúthu in Albain Nua ar chósta thoir Cheanada. Timpeall 300 cainteoir dúchais atá sa dúiche de réir an daonáirimh agus 2,000 duine ag foghlaim na Gàidhlig.

Inniu, tá léargas againn daoibh ar staid na Gàidhlig i gCeanada le Goiridh Dòmhnullach atá fostaithe ag Rialtas na hAlban Nua leis an teanga a chur chun cinn. Tháinig Goiridh ar cuairt chuig oifig MEON EILE ar na maillibh le linn dó a bheith ar thuras oibre i mBéal Feirste. Labhair sé linn i nGaeilge s’againne faoina chuid oibre, faoi staid na Gàidhlig in Albain Nua agus faoi na tionscnaimh atá faoi lámha acu leis an teanga a neartú arís…

Borradh ag teacht sna sála ar mheath fadalach

Thriall na míllte imirceach ó Gharbhchríocha na hAlban chuig Albain Nua Cheanada san ochtú céad déag, 25,000 cainteoir Gàidhlig ina measc. Lean siad leo ag labhairt a dteanga féin ach tháinig meath uirthi le himeacht na gcianta.

In 1995, thosaigh scoileanna áirithe in Albain Nua ag cur Gàidhlig ar fáil mar chroí-ábhar scoile. Ó shin, ta an teanga curtha ar fáil ag meánscoileanna agus Ollscoilleanna sa réigiún.

Léirigh staidéar rialtais in 2002 gur fiú €23.5 milliún an teanga do gheilleagar an cheantair. Áiríodh go raibh beagnach 380,000 duine ag triall ar os cionn 2,000 imeachtaí Gàidhlig le tamall de bhlianta anuas.

In 2006, bhunaigh Rialtas na hAlban Nua oifig Iomairtean na Gàidhlig le teanga agus cultúr na nGael a chothú agus a chaomhnú. Tá 24 eagraíocht agus sé institiúid ag obair i gcomphairtíocht leis an Rialtas le Gàidhlig a chur chun cinn. Níl aitheantas reachtúil ag an Ghàidhlig in ainneoin bhorradh na foghlamtha. 

____________________

Breandán Ó Doibhlin: Athbheochan na Gaeilge

Breandán Ó Doibhlin: Athbheochan na Gaeilge

Sa ghearrthóg seo, labhraíonn an scríbhneoir clúiteach Breandán Ó Doibhlin ar Athbheochan na Gaeilge agus ar an Ghaelscolaíocht in Éirinn. Thug Breandán Ó Doibhlin a dhícheall thar na blianta leis an seanchoibhneas cultúrtha idir an Fhrainc agus Éire a athbhunú, rud a thuig sé a chuirfeadh le litríocht na Gaeilge. Is iomaí duais atá bainte amach Ó Doibhlin ón Fhrainc as ucht na hoibre sin. Rinneadh Commandeur de la Légion d'Honneur de, agus tá sé ina Uachtarán ar Choláiste na nÉireannach i bPáras. (2009)

__________________________

Ailig Salmond: Mairidh an Dòchas - 100 Latha a dh’atharraich Alba gu Bràth

Mairidh an Dòchas

100 Latha a dh’atharraich Alba gu Bràth

le Ailig Salmond

(Collins Paperback £12.99)

Bhon chòmhdach: 

Tha Ailig Salmond air a bhith gu mòr airson neo-eisimeileachd na h-Alba fad a bheatha. San t-Sultain 2014 thàinig e glè fhaisg air sin a thoirt gu buil.

Ann an leabhar-latha inntinneach, air a sgrìobhadh na dhòigh eirmseach fhèin, tha Salmond gar toirt a-steach gu cridhe na h-iomairt BU CHÒIR, a' sealltainn dè chaidh a ràdh agus a chaidh a dhèanamh air cùlaibh gnothaich fhad 's a bha an iomairt a' ruighinn àird na teasaich.

Tha e a' sealltainn mar a thug iomairt BU CHÒIR ath-bheothachadh do dh'Alba air fad agus mar a rinn e ath-sgrìobhadh air na riaghailtean airson iomairt phoilitigeach am measg an t-sluaigh, chan ann a-mhàin san RA ach air feadh an t-saoghail.

Tha e cuideachd a' coimhead air adhart ris "a' cheist nàiseanta" chudromaich ann am poileataigs ann am Breatann, a' dèanamh gu math soilleir nach b' e deireadh na cùis a bha san reifreann ach am fìor thoiseach. Tha an dòchas airson neo-eisimeileachd na h-Alba cho fallainn 's a bha e a-riamh.

_______________________

Thóg an fear seo teach...

Thóg an fear seo teach...

Ar an uaigneas in Albain 

a chríochnaigh George Orwell 1984

Breandán Delap (29 July 2015)

Ní dócha go mbeadh oiread ratha ar an úrscéal 1984 dá mba rud é gur chloígh an t-údar George Orwell lena rún ‘The last man in Europe’ a thabhairt air.

Ach don té a thugann cuairt ar Chnoc an tSabhail ar Oileán Diùra na hAlban an áit inar scríobhadh an leabhar cáiliúil úd, ba dhoiligh smaoineamh ar theideal níba fhóirsteanaí dó.

Óir roghnaigh Orwell dul i mbun pinn i gceann de na háiteanna is scoite amach ar cheann de na hoileáin is iargúlta san Eoraip.

TUILLEADH

_____________________

Pablo Neruda: Explico Algunas Cosas (Mìnichidh Mi Rud no Dhà)

EXPLICO ALGUNAS COSAS
Pablo Neruda

PREGUNTARÉIS: Y dónde están las lilas?
Y la metafísica cubierta de amapolas?
Y la lluvia que a menudo golpeaba
sus palabras llenándolas
de agujeros y pájaros?

Os voy a contar todo lo que me pasa.

Yo vivía en un barrio 
de Madrid, con campanas, 
con relojes, con árboles.

Desde allí se veía 
el rostro seco de Castilla 
como un océano de cuero.
                                      Mi casa era llamada
la casa de las flores, porque por todas partes 
estallaban geranios: era
una bella casa
con perros y chiquillos.
                                                        Raúl, te acuerdas?
Te acuerdas, Rafael?
                               Federico, te acuerdas
debajo de la tierra,
te acuerdas de mi casa con balcones en donde
la luz de junio ahogaba flores en tu boca?
                                                   Hermano, hermano!
Todo
eran grandes voces, sal de mercaderías, 
aglomeraciones de pan palpitante, 
mercados de mi barrio de Argüelles con su estatua 
como un tintero pálido entre las merluzas:
el aceite llegaba a las cucharas,
un profundo latido
de pies y manos llenaba las calles, 
metros, litros, esencia
aguda de la vida,
                        pescados hacinados,
contextura de techos con sol frío en el cual
la flecha se fatiga,
delirante marfil fino de las patatas, 
tomates repetidos hasta el mar.

Y una mañana todo estaba ardiendo
y una mañana las hogueras
salían de la tierra
devorando seres,
y desde entonces fuego,
pólvora desde entonces, 
y desde entonces sangre.
Bandidos con aviones y con moros,
bandidos con sortijas y duquesas, 
bandidos con frailes negros bendiciendo 
venían por el cielo a matar niños,
y por las calles la sangre de los niños 
corría simplemente, como sangre de niños.

Chacales que el chacal rechazaría, 
piedras que el cardo seco mordería escupiendo, 
víboras que las víboras odiaran!

Frente a vosotros he visto la sangre 
de España levantarse
para ahogaros en una sola ola 
de orgullo y de cuchillos!

Generales
traidores:
mirad mi casa muerta, 
mirad España rota:
pero de cada casa muerta sale metal ardiendo 
en vez de flores, 
pero de cada hueco de España 
sale España, 
pero de cada niño muerto sale un fusil con ojos, 
pero de cada crimen nacen balas 
que os hallarán un día el sitio 
del corazón.

Preguntaréis por qué su poesía 
no nos habla del sueño, de las hojas, 
de los grandes volcanes de su país natal?

Venid a ver la sangre por las calles,
venid a ver
la sangre por las calles, 
venid a ver la sangre 
por las calles!

*    *    *
MÌNICHIDH MI RUD NO DHÀ
Le Pablo Neruda
(Eadar-theangaichte le F. MacFhionnlaigh)

Bidh a' cheist agaibh: Càite bheil na liathchòrcran?
Agus a' mheatafiosaig loma-làn de chrom-lusan?
Agus an t-uisge a spairteas fhaclan
gan tur-lìonadh le tuill agus le eòin?

Innsidh mi dhuibh gach uile nì a thachair.
Bha mi còmhnaidh ann an iomall baile Mhadrid 
còmhla ri gleocaichean is cluig is craobhan.

Bhon siod chìteadh 
aodann tioram Chastilla
mar mhuir leathair.     
                  Is e taigh nam blàth
a chanadh iad rim thaigh-sa, oir às gach cùil
spreadh geiréiniaman: is e
taigh snog a bh'ann
le coin is cloinn,
                                                        A Raùil, eil cuimhnead?
Cuimhnead, a Rafaeil?
                               A Fhederico, a bheil cuimhn' agadsa
is tu fon talamh,
cuimhne air mo thaigh le for-uinneagan far
am bàthadh solas an Ògmhios blàthan nad bheul?
                               A bhràthair, a bhràthair!
Cha robh ann
ach guthan àrda, salann marsantachd,
cruachan measgte de dh'aran plosgartach,
margaidhean m' iomall de Arguelles le ìomhaigh
mar sheas-dubh glas-neulach fo smùid na mara:
an ola cur thairis air a chuid spàinean ladarna,
frith-bhualadh domhainn
chasan is làmhan a' lìonadh nan sràid,
meatairean is liotairean, brìgh
gheur na beatha,
                         èisg laghach air an càrnadh,
co-inneach mhullaichean fo ghrèin fhuair anns am bi
an gath-sìde a' fàs sgìth,
màrmor grinn air mhire a' bhuntàta,
a lìon tomàto is tomàto chun na mara.

Agus madainn a bha seo cha robh ann ach lasraichean
agus madainn a bha seo siod tùrlaichean
a' leum às an talamh
gus daoine a shlugadh,
agus bho sin a-mach teine
a' bhuidealaich bho sin a-mach,
agus bho sin a-mach fuil.

Slaightearan le itealain is eich,
slaightearan le fàinnean is bana-diùcan,
slaightearan le sagartan dubha beannachadh
thàinig iad tro na speuran a chur às do chloinn,
agus tro na sràidean siod fuil na cloinne
a' ruith gu sìmplidh, mar fhuil chloinne.

Seacalan air an dèanadh seacal tàir,
clachan nach teumadh cluaran gun smugaid,
viopairean a chuireadh gràin air viopairean!

Fa ur comhair chì mi fuil
na Spàinne càrnadh an-àirde
gus ur bàthadh le aon tonn a-mhàin
de dh'àrdan is sginean!

A sheanailearan
cealgacha:
seallaibh air mo thaigh marbh,
seallaibh air an Spàinn mhillte:
ach às gach taigh marbh thig meatailt loisgeach
an àite fhlùraichean,
ach às gach leanabh marbh thig isneach le sùilean,
ach às gach eucoir beirear peilearan
a lorgas là air choireigin 
cuspair ur cridhe.

Theid fhaighneachd carson nach ann a-mach air
aislingean agus duilleagan a tha a chuid bàrdachd,
agus air beanntan-teine tìr a bhreithe?

Thigibh is faicibh an fhuil anns na sràidean,
thigibh is faicibh 
an fhuil anns na sràidean,
thigibh is faicibh an fhuil 
anns na sràidean!
(Eadar-theangaichte dhan Ghàidhlig le Fearghas MacFhionnlaigh 2015)
***

DÌOMHAIR!

BBC ALBA (2008)

____________________________________

'Fág an Bealach', Cogadh Cathartha Mheiriceá, American Civil War

Published on Jan 1, 2014
Cuirtear síos sa tsraith seo ar scéal an aonaid mhíleata "The Irish Brigade", scéal nár insíodh riamh cheana. Bhí an t-aonad seo ar cheann de na haonaid a b'fhearr i gCogadh Cathartha Mheiriceá. Sa dara clár (dhá cuid measctha le chéile .. níl ann ach sliocht), bíonn an Ginearál Thomas Francis Meagher trína chéile de bharr uafáis an chogaidh. Bíonn fir an Irish Brigade ag ullmhú do na cathanna ríthábhachtacha Fredericksburg agus Gettysburg. 

This docudrama reveals the untold story of one of the greatest military units of the American Civil War: The Irish Brigade. This episode starts with Antietam, Maryland, where the legend of the Irish Brigade began. The Irish Brigade. In the second episode (both episodes joined, but some missing) of Fág an Bealach, the American Civil War reaches its bloody climax. As General Thomas Francis Meagher is overcome by the horror of war, the men of the Irish Brigade prepare for the crucial battles of Fredericksburg and Gettysburg which will decide their fate.

In April 1861 the most destructive conflict in American History, the Civil War, began. Across the American continent, thousands of Irish men and women were caught up in the nationalistic fever that gripped both northern and southern states. The phrase "Fág an Bealach" means 'Clear the Way' (anglicised 'Faugh a ballagh'). It was the battle cry of the Irish Brigade. The phrase echoed across the bloody battlefields of Virginia, Maryland and Pennsylvania. Here, the legend of the 'Fighting Irish' was born.

At the centre of the Irish Brigade's story is its founder, the controversial and charismatic General Thomas Francis Meagher. Meagher, or "Meagher of the Sword", is the one of the most famous Irishmen in Civil War America. Meagher created the Irish Flag, the tricolour that decades later would fly above the GPO during the 1916 Easter Rising. In 1848 he was sentenced to death for his part in the Young Irelander's rebellion but, with public pressure, he was instead exiled to Australia. In 1852 he made a daring escape to America, where he was lauded as a hero. Yet he had a dark side, leaving his pregnant wife in Australia and later struggling with alcoholism. Meagher is a hugely colourful, conflicted and enigmatic character. 

Tile Films cast leading Irish actor Don Wycherley (Rásaí na Gaillimhe; Ondine; Perrier's Bounty) in the pivotal role of General Thomas Francis Meagher.

Fenian, Donegal man James McKay Rorty played by Irish actor Jonathan Byrne (8.5 hours; Primeval) rose through the ranks of the Irish Brigade to become a captain of artillery at Gettysburg. Captured at the famous battle of Bull Run, he makes a bold escape to fight at other epic battles of the Civil War. 

Irish priest Fr. William Corby played by American actor John Neely (Gettysburg; the speech that saved America) gave up a comfortable teaching post to minister to the men of the Irish Brigade and in the process became the most famous priest in America. He became known as the 'Fighting Chaplain' and no spot on the battlefield was too dangerous or too exposed to the fire of the enemy for this priest. 

Irish-American Peter Welsh, played by Colin D. Farrell (The Ghosts of Duffy's Cut; Death or Canada) found himself caught up in the tide of war and provided a personal, gripping account of battles such as Fredericksburg, where the Irish Brigade was all but decimated. 

New York socialite and Irish Brigade fundraiser Maria Lydig Daly, played by Lesa Thurman (Thor; Gift of the Magi), chronicles life on the home-front. 

The participation of these Irish people in the war was crucial for the creation of modern Irish-America, as they proved their loyalty to their adopted homeland.

Filmed on location in Ireland and in the U.S.A., this two part HD Docudrama series, FÁG AN BEALACH, was a 2011 Tile Films co-production for TG4 / Smithsonian Channel.
____________________

La Nina Bonita agus an Róisín Dubh: Eugene Downing agus Cogadh Cathartha na Spáinne

Clár faisnéise TG4 30-bomaite faoi Eoghan Ó Duinnín, Éireannach a throid in éadan an fhaisisteachais i gCogadh Cathartha na Spáinne sna 1930í. Bhí sé ina bhall den Bhriogáid Idirnáisúnta. Léann Brendan Gleeson sleachta as beathaisnéis Downing. Cf, Leabhar, "La Nina Bonita agus An Róisín Dubh: cuimhní cinn ar Chogadh Cathartha na Spáinne" (An Clóchomhar, 1986)
_________
The story of Eugene Downing, working class Dublin Gaeilgeoir and left wing radical who joined the International Brigade and fought against Fascism in the Spanish Civil War. Brendan Gleeson reads extracts from Downing's memoirs.
____________

An Féidir Linn?

2013

________________

No Rootless Colonists: Na Gaeil-Phrotastúnaigh

Clár faoi oidhreacht agus traidisiúin Ghaelacha phobail phrotastúnacha na hÉireann (2011).
A programme about the Gaelic heritage and traditions of Ireland's protestant communities (2011).


1/2
______________

2/2
______________

________________

Comhrá: Peadar Mac an Iomaire 2012

Cuid 1
________________

Cuid 2
__________________

Glórtha ar an Gheilleagar: Joe Higgins MEP

Glórtha ar an Gheilleagar: Joe Higgins MEP from Northern Visions NvTv on Vimeo.
Mar chuid den sraith s'againn 'Faoi Bhráid na Stoirme: Glórtha ar an Gheilleagar' [Before the Storm: Voices on the Economy] labhair muid le Feisire Pharlaimint na hEorpa Joe Higgins. Labhraíonn sé faoi na hagóidí ar fud na hEorpa ar 29ú Meán Fómhair, ar a chuid oibre mar MEP agus ar an ghéarghá le hathrach de straitéisí le dul i ngleic leis an chúlú eacnamaíoch.

_____________________

Waterloo na nGael – léiriú snasta, machnamhach ar eachtra mhór

Waterloo na nGael – 

léiriú snasta, machnamhach 

ar eachtra mhór

LÉIRMHEAS: Thug Waterloo – Na Laochra Gael, comghuaillíocht idir TG4 agus BBC Alba, cuntas breá ar imeachtaí foréigeanacha, brúidiúla ar cheann de na comhraic is iomráití i stair na hEorpa

Breandán M Mac Gearailt

(Meitheamh 20 2015)

"Measadh gur Éireannaigh iad 30% dá shaighdiúirí Wellington"

Dhá chéad bliain ó shin a troideadh cath Waterloo, ceann de na comhraic is iomráití, agus is tábhachtaí, i stair na hEorpa. Ar an lá úd thug fórsaí na Fraince faoi stiúir Napoleon aghaidh ar chomhghuaillíocht Shasnach, Prúiseach srl. a bhí faoi stiúir an Mharascal Machaire Arthur Wellesley, nó The Duke of Wellington mar ab fhearr aithne air in dhiaidh sin. Maítear gur mhúnlaigh an cath sin todhchaí na hEorpa ar feadh céad bliain; go deimhin, ní raibh aon mhórchogadh ar an Mór-Roinn i gcaitheamh an ama sin.

Tugann an dráma faisnéise Waterloo – Na Laochra Gael, ar comghuaillíocht idir TG4 agus BBC Alba é, cuntas ar imeachtaí foréigeanacha, brúidiúla an lae chinniúnaigh sin mar aon le héachaint a thabhairt ar ról na nAlbannach agus na nÉireannach. Go deimhin, maíonn an clár seo nach mbeadh an svae tugtha leis ag fear an bhuatais murach saighdiúirí na dtíortha sin.

B’Éireannach é Wellington féin nach raibh iomlán ar a shuaimhneas lena fhéiniúlacht. “Because a man is born in a stable, that does not make him a horse”, ráiteas a leagtar air.

Measadh gur Éireannaigh iad 30% dá shaighdiúirí Wellington agus mar gur tharla an choimlint seo i bhfad roimh an athrú mór teanga a bhain leis an nGorta Mór, is cinnte go raibh Gaeilge le clos ar pháirc an áir. Bhí plandaí de phórtha uaisle agus sliocht na cosmhuintire ann: an Ciarraíoch Maruice O’Shea, Peter McMullen a chaill dhá ghéag, William Ponsonby a bhí i gceannas ar mharcshlua, Jenny Griffith a chaith trí lá ag cuartú a fir tar éis na cogaíochta agus ‘the bravest man in the army”, James Graham, a thuill clú agus gradam de bharr a ghaiscí.

Tá an clár fada seo, atá uair an choig go leith ar fad (gan fógraí), tógtha ar an athchruthú drámatúil le haisteoirí Éireannacha cosúil le Olwen Fouéré, Steve Wall, Eoin Geoghegan agus Cillian Ó Gairbhí ag déanamh a gcúram go slachtmhar i lár an áir, agus go deimhin earacaíodh Micheál Ó Muircheartaigh le tabhairt faoi ról an Chiarraígh.

Gan amhras ní fhéadfaí, ar chúinsí buiséid, léiriú mórthaibhseach a thabhairt ar scóip na cogaíochta ach ina dhiaidh sin féin cuireadh fuilteacht agus brúidiúlacht na cogaíochta abhaile orainn mar aon le cíoradh a dhéanamh ar shruth na coimhlinte agus an tslí go raibh sí idir dhá cheann na meá ar feadh i bhfad. Bhí guthanna na ngnathshaighdiúirí le cloisint agus bhí aisteoireacht chumasach le feiscint sna seatanna teanna seo. Thug na cloigne cainte (Pádraic Breathnach ina measc) forbhreathnú, comhthéacs agus breis léargais dúinn ar a tharla ar an láthair féin sa Bheilg. Soláthraíonn Manchán Magan (a bhí i measc an mheitheal scríbhneoirí) tráchtáireacht dhrámatúil. Chuireas an-spéis sa bhfógra earcaíochta Gaeilge ón tréimshe ach níor deineadh toise na Gaeilge a chíoradh chun mo shástachta.

Ag deireadh an chláir, tugtar aghaidh ar an easpa aitheantais a fuair na daoine seo gur laochra iad i stair mhíleata Shasna. Déanadh neamhaird díobh agus ligeadh i ndearmad iad. Léiriú eile ar an ngaol achrannach Angla-Éireannach. Go deimhin, deineadh comparáid shuimiúil le Tom Crean agus an náire (nó eagla) a bhí ar na daoine seo a ngaiscí a eachtraí agus iad ar ais ar an bhfód dúchais.

Ar an iomlán, léiriú snasta, machnamhach ar eachtra mhór i stair na hEorpa a raibh toise suimiúil Éireannach agus Gaeilge ag baint leis.

Ath-bhlogaichte bho

______________________________

Bille na Gaeilge - Idir Chamáin

Bille na Gaeilge - Idir Chamáin | Northern Visions NvTv. 

(April 2015)

Plé ar an chomhairliúchán ar na moltaí i dtreo Bille na Gaeilge.

Discussion on the consultation on proposals
 for an Irish Language Bill. 

(With subtitles)

____________________

Aindrias Ó Cathasaigh: James Connolly, Máirtín Ó Cadhain, Karl Marx (FÍSEÁN)

Aindrias Ó Cathasaigh i gComhrá (2 Jun 2011)

Labhraíonn muid leis an staraí agus scríbhneoir torthúil Aindrias Ó Cathasaigh faoina chuid saothar ar Shéamus Ó Conghaile, Máirtín Ó Cadhain, Karl Marx agus níos mó. Roinneann sé a chuid smaointe linn freisin ar an chaidreamh idir gluaiseacht na Gaeilge agus an eite chlé.

We speak to the prolific writer and historian Aindrias Ó Cathasaigh about his work on James Connolly, Máirtín Ó Cadhain, Karl Marx and more. He also shares with us his thoughts on the relationship between the Irish language movement and the left.

_______________________

Idir dhá chultúr: Impiriúlachas, Éirí Amach agus Teanga …

In éineacht le Aindrias Ó Cathasaigh agus Alan Titley. 

An Tuairisceoir      |       CreativeWorkersCoop   

________________

FÍSEÁN: Agallamh le Ré Ó Laighléis

Agallamh le Tomás Mac Con Iomaire

FÍSEÁN: Agallamh le Tomás Mac Con Iomaire a mbronnfar Buaicghradam Cumarsáide an Oireachtais air.
Bronnfar Buaicghradam Cumarsáide 2015 ar Thomás Mac an Iomaire ag Gradaim Chumarsáide an Oireachtais asa Ghaillimh. Labhair sé le Tuairisc.ie faoina shaol iriseoireachta.

Sean Ó Mainnín

Dé hAoine, Bealtaine 22 2015

HG Wells: Cogadh na Reann

Tá an Rialtas agus lucht ‘TÁ’ ag iarraidh an dubh a chur ina gheal orainn…

Tá an Rialtas agus lucht ‘TÁ’ ag iarraidh an dubh a chur ina gheal orainn…

Is í an chúis a ndéantar cúram de phósadh fir le bean a chosaint ná gurb é an pósadh an foras daonna is bunúsaí, a deir duine amháin atá ina bhall de ‘Mothers and Fathers Matter’

Pól Ó Meadhra

Dé Luain, Bealtaine 11 2015

I gceann tamall beag, beidh Reifreann againn faoi leasú radacach ar Bhunreacht na hÉireann. Maíonn an Rialtas agus an feachtas ar son an reifrinn, feachtas atá thar a bheith éadulangach, nach bhfuil i gceist ach athrú beag simplí. Is oth liom a rá gurb é a mhalairt ar fad atá fíor.

An chuid den Bhunreacht atáthar ag iarraidh orainn a leasú, is é Alt 41 é. Is é ‘An Teaghlach’ an teideal atá air sin, agus is mar seo a ghabhann codanna de:

Airteagal 41.1.1° Admhaíonn an Stát gurb é an Teaghlach is buíonaonad príomha bunaidh don chomhdhaonnacht de réir nádúir, agus gur foras morálta é ag a bhfuil cearta doshannta dochloíte is ársa agus is airde ná aon reacht daonna.

Airteagal 41.3.1° Ós ar an bPósadh atá an Teaghlach bunaithe gabhann an Stát air féin coimirce faoi leith a dhéanamh ar ord an phósta agus é a chosaint ar ionsaí.

Is í an chúis a ndéantar cúram de phósadh fir le bean a chosaint ná gurb é an pósadh an foras daonna is bunúsaí, is sine agus is tábhachtaí dá bhfuil ann. Is ón bhfear cuid de thréithe an fhorais sin, tréithe nach gnách a bheith sa bhean, agus is ón mbean tréithe eile sa phósadh, tréithe nach gnách a bheith san fhear. Is ar na tréithe agus na láidreachtaí sin atá an comhshaol nádúrtha bunaithe, agus is é rud is cuspóir dóibh páistí a thógáil, le tacaíocht, le grá agus le seasmhacht. Tá sé ag luí le ciall gur mar sin atá, agus is é taithí na nglúine riamh anall é.

Tá an Rialtas agus lucht ‘TÁ’ ag iarraidh an dubh a chur ina gheal orainn, agus ag éileamh mar ‘cheart daonna’ go ndéanfaí dearmad ar chearta agus ar leas an pháiste, agus ina n-ionad sin mianta daoine fásta áirithe sa phobal a shásamh. Is é an leasú atá uathu siúd: ‘Féadfaidh beirt, gan beann ar a ngnéas, conradh pósta a dhéanamh de réir dlí.’ Bhainfeadh sé sin an bonn ó Airteagal 41. Is mian leosan a chur ina luí orainne nach bhfuil tréithe ar leith sa bhean nó san fhear, nach bhfuil aon difríocht idir an dá ghnéas, nó gur cuma faoi na difríochtaí. Den chéad uair riamh i stair na tíre, beidh páistí áirithe ann gan athair nó gan mháthair, agus é sin d’aon ghnó, de réir mianta daoine fásta. Is mar sin a bheidh de réir an Bhunreachta, má ghlacaimidne leis. Sin é an áit a bhfuil an dalladh á dhéanamh ar dhaoine, maidir leis an gcomhionannas de.

Tá sé ráite go forleathan faoi dhaoine atá i mbun feachtais i gcoinne an reifrinn seo, nó fiú faoi dhaoine atá ag smaoineamh ar vótáil ‘NÍL’, gur biogóidí iad. Ba pholaiteoir aitheanta an duine is déanaí leis an téarma contúirteach seo a úsáid. Éadulaingt ó bhonn aníos atá sa reitric sin. Is cuid den éadulaingt sin na céadta póstaeir ‘NÍL’ a bheith á mbaint anuas go mídhleathach, fud fad na tíre, agus na bagairtí nimhneacha a bhítear a dhéanamh ar ghníomhairí ‘NÍL’. Ní hamhlaidh atá díospóireacht ó na cinsirí sin; de réir na hidé-eolaíochta atá ag tiomáint an turgnaimh shóisialta seo, níl aon cheist faoi. Tá an leasú á lorg acu, agus sin sin! Níl an Taoiseach féin sásta díospóireacht a dhéanamh ar an ábhar. Sampla maith eile den éadulaingt agus den chúlaigeantacht sin Cumann Ionadaíochta an Gharda Síochána a bheith ag tathaint ar a gcuid ball vótáil leis, taitníodh sé leo, nó ná taitníodh!

An scéal is measa agus is truamhéalaí atá cloiste agam fós, is scéal é faoi ghirseach óg dhá bhliain déag d’aois. Tá baint ag an ngirseach sin le club óige i lár Bhaile Átha Cliath. Is amhlaidh a thug ceannaire an chlub suaitheantais ‘TÁ’ le caitheamh do gach ball den chlub a bhí i láthair, ach níor thug sé cead dóibh diúltú. Dhiúltaigh an ghirseach cróga sin agus a cara an suaitheantas a chaitheamh; is é rud nár aontaigh siad le teachtaireacht an tsuaitheantais. Rinne gach duine a bhí i láthair fonóid fúthu, na ceannairí ina measc! Cuireadh i leith na gcréatúr go raibh siad cúlaigeantach amaideach. Rinneadh fonóid faoina gcreideamh fiú. Is é an rud is tromchúisí faoi, áfac,h nach bhfuil an club sin ach ag leanúint an tsampla atá á thabhairt ag daoine eile, polaiteoirí mór le rá ina measc. Is girseacha óga neamhurchóideacha atá thíos leis sa chás seo.

Má ghlactar leis an reifreann seo, is iad páistí na tíre a bheidh thíos leis, agus is in olcas a rachaidh an éadulaingt ghránna sin. Déarfaidh an Bunreacht linn nach bhfuil aon mhaitheas ar leith ag baint le grá agus cúram na máthar, ná le grá agus cúram na n-athar, ach oiread. Thairis sin beidh an éadulaingt mar chuid de dhlí na tíre. Sampla dá bhfuil romhainn, má ghlacaimid leis, tá sé i ráiteas a thug an Taoiseach le déanaí, nuair a thug seisean le fios nach mbeadh an dara rogha ag scoileanna Caitliceacha ach a bheith ag múineadh do leanaí faoin saghas sin pósta, agus mura ndéanfaidís amhlaidh, go gcuirfí pionós orthu. Tá sampla ó na Sé Chontae againn den chos ar bolg atá á imirt ar Daniel McArthur ó Asher’s Bakery i gCo. Aontroma. Cuimhnímis ar an scéal sin, scéal an ghirsigh sa chlub óige agus ar scéalta eile agus sinn ag vótáil ar an 22 Bealtaine.

Mar fhocal scoir, a léitheoir, beidh cinneadh an-tábhachtach á dhéanamh go gairid a bhaineann le leas nó le haimhleas na tíre seo againne agus páistí na tíre seo againne. Déanaimis an cinneadh ceart ar son na cothroime agus an chomhionannais.

_______________________

Tá dhá alt fealsúnta ar an ábhar le fáil anseo:

Drawing a Line in Shifting Sands

Dooyeweerd: Marriage & Family

_______________________

     

TUAIRISC Ó LONDAIN: Na caomhaigh caithréimeach ach cúrsa corraitheach le cur díobh

TUAIRISC Ó LONDAIN: 

Na caomhaigh caithréimeach ach cúrsa corraitheach le cur díobh

Ainneoin bhua na gCaomhach, nó dá bharr b’fhéidir, 

tá cuimse fadhbanna ag bagairt ar rialtas aonpháirtí nua na Breataine

Cathal Mac Coille

Dé Domhnaigh, Bealtaine 10 2015

Chuir vótóirí na Breataine deireadh le ré ghairid chomhrialtais Déardaoin. Ach ba ghéar a mbreithiúnas, ní hamháin ar mhionpháirtí an chomhrialtais ach ar an bhfreasúra leis, le cabhair an chórais éagothroim vótála. [...] Albain: bearna pholaitiúil. Ní raibh an bhearna idir príomhthíortha an Ríocht Aontaithe chomh soiléir le 300 bliain. Níl ach feisire amháin as Albain araon ag príomh-phairtithe Westminster. Thogh muintir na hAlban 56 feisire atá glan in aghaidh na síordhéine a gheall Cameron, agus ar vótáil móramh Sasanach ina fhabhar.

TUILLEADH

_______________

Margadh polaitíochta don Bhreatain tar éis na vótála Déardaoin – tuairisc ó Mhanchester

Margadh polaitíochta don Bhreatain tar éis na vótála Déardaoin 

– tuairisc ó Mhanchester

Fearacht cheannairí na bpáirtithe i Teach Laighean, níl David Cameron ná Ed Miliband toilteanach a admháil go mbeidh margadh iar-thoghcháin riachtanach. Ach beidh mura dtarlaíonn míorúilt, dar lenár gcolúnaí agus é ag tuairisciú as cathair Mhanachain sa Bhreatain

Cathal Mac Coille

Dé Domhnaigh, Bealtaine 3 2015

Is léir do gach vótoir anseo an fhírinne. Teastaíonn 326 suíochán i Westminster chun rialtas aonpháirtí a bhunú. Níor foilsíodh oiread agus pobalbhreith amháin le sé mhí anuas a thug le fios go raibh seans ag na Caomhaigh ná ag an lucht Oibre os cionn 300 suíochán a ghnóthú.

TUILLEADH

________________

AGALLAMH le Gáidhlig TV: ‘An bhfuil ár ndream féin ag brú an Bhéarla orainn? Tá.’

AGALLAMH le Gáidhlig TV: 

‘An bhfuil ár ndream féin ag brú 

an Bhéarla orainn? Tá.’

Labhair Tuairisc.ie le Liza Storey ó Gáidhlig TV, feachtas atá bunaithe in Albain in aghaidh ró-úsáid an Bhéarla agus easpa fotheidil Gháidhlig ar BBC Alba

Maitiú Ó Coimín

Déardaoin, Aibreán 30 2015

Tá feachtas ar bun in Albain le tamall de mhíonna anuas in aghaidh ró-úsáid an Bhéarla agus easpa fotheidil Gháidhlig ar chláracha a chraoltar ar BBC Alba – an stáisiún Gáidhlig sa tír sin. Chuir cúigear déag ón ngrúpa Gáidhlig TV a n-ainm le litir chuig cathaoirleach BBC Alba, Magaidh Chuineagan, an tseachtain seo caite, inar léiríodh a mbuairt faoin treo a bhfuil an stáisiún ag gabháil agus an dochar atá á dhéanamh don Gháidhlig.

TUILLEADH

________________

Léamh filíochta na mórfhilí Louis de Paor is Nuala Ní Dhomhnaill

Beirt d’fhilí cáiliúla na Gaeilge, Louis de Paor agus Nuala Ní Dhomhnaill, ag léamh cuid dá saothar ag ócáid de chuid na féile ‘Cúirt’ i dTaibhdhearc na Gaillimhe. 
(Físeán le Seán Ó Mainnín)

______________________

An bhfuil an Ghaeilge anois ina teanga den eite chlé?

An bhfuil an Ghaeilge anois 

ina teanga den eite chlé?

Ciarán Dunbar (23 Feab. 2015)

“Is mó Gaeilge a bhíonn ag an seandream ná ag an aos óg, in ainneoin an méid cainte a dhéantar faoi bhorradh an ghaeloideachais. Bíonn Gaeilge ag sean-sagairt agus ag sean-mhúinteoirí scoile. Bíonn Gaeilge, ar údar aisteach éigin, ag go leor as cathair Chorcaigh. Ní bhíonn Gaeilge ag muintir lár tíre. Bíonn Gaeilge ag lucht Chumann Lúthchleas Gael agus ní bhíonn ag lucht rugbaí. Bíonn níos mó Gaeilge ag fir ná mná. Bíonn Gaeilge (iontas na n iontas) ag Caitlicigh ó thuaidh agus ní bhíonn ag Protastúnaigh. Tá níos mó Gaeilge ar an eite chlé ná ar an eite dheis.” Gormfhlaith Ní Thuairisg (in Scéal Scéil : Rúndiamhra na Meán, curtha in eagar ag Breandán Delap)

An bhfuil an Ghaeilge anois ina teanga den eite chlé? Is é sin le rá, an bhfuil bunús ‘phobal na Gaeilge’ ar an eite chlé agus, más fíor é sin, an bhfuil impleachtaí ann?

Tá an Meiriceánach Séamus Ó Neachtain ar dhuine de na daoine is aitheanta ar an eite dheis i saol na Gaeilge mar gheall ar a bhlag, caomhach.blogspot.com.

Tá sé ina eagarthóir ar an iris Ghaeilge idirnáisiúnta ‘An Gael’ chomh maith.

Deir sé go bhfuil “tuairimí agus fíricí" le léamh ar a bhlag, “nach mbíonn le fáil aon áit eile as Gaeilge."

Chuir mé an cheist air, an aontaíodh sé gur teanga ‘forásach’ nó ‘fríth-chaomhach’ í an Ghaeilge anois, nó le bheith níos cruinne faoi, an mar sin atá pobal na Gaeilge i saol na linne seo?

Tuilleadh

__________________

Foclóir Gàidhlig-Gaeilge foilsithe ag an Ollamh Kevin Scannell ar líne

Foclóir Gàidhlig-Gaeilge foilsithe ag an Ollamh Kevin Scannell ar líne

Dírithe ar Ghaeilgeoirí ar mhian leo an Ghàidhlig a fhoghlaim atá an foclóir nua

Maitiú Ó Coimín

Dé Céadaoin, Aibreán 1 2015

Tá sé fógartha ag an Ollamh Kevin Scannell ar Twitter go bhfuil foclóir Gàidhlig-Gaeilge déanta aige. D’eascair an foclóir seo as obair atá á déanamh ag an Ollamh Scannell ar chóras aistriúcháin uathoibríoch Gàidhlig -> Gaeilge.

“Bhí dhá chéim ann; corpas mór aonteangach Gáidhlig a chur le chéile ó théacsanna ar an nGréasán, agus na ceannfhocail Ghàidhlig a roghnú as na focail is minice sa chorpas sin. Clúdaíonn na 16,000 ceannfhocal san fhoclóir níos mó ná 97% de na focail i ngnáth-théacsanna Gàidhlig.

“Ansin cuireadh corpas dhátheangach Gaeilge-Gàidhlig le chéile – is é sin abairtí taobh le taobh sa dá theanga. Fuair mé na habairtí ó go leor foinsí éagsúla – an Bíobla, gearrscéalta, filíocht, aistriúchán ar bhogearraí, ailt na Vicipéide srl. Ó chorpas dátheangach is féidir leis an ríomhaire na focail i dteanga amháin a fhreagraíonn d’fhocal sa teanga eile a aimsiú,” a mhínigh Scannell.

Oibríonn córas Google Translate ar an mbonn ceannann céanna agus is éifeachtaí i bhfad é nuair a bhíonn an dá theanga cosúil lena chéile mar atá Gaeilge na hÉireann agus na hAlban.

Ní hé seo an chéad iarracht a leithéid d’fhoclóir a fhoilsiú – chuir Ciarán Ó Duibhín a Ghluais Albanach–Éireannach le chéile deich mbliana ó shin. Bhunaigh an Duibhíneach a ghluais siúd ar ailt, amhráin agus filíocht Ghàidhlig a foilsíodh ar an nuachtán Lá. Mar a mhínigh sé ina réamhrá, áfach, is orthu sin amháin atá an ghluais bunaithe agus mar sin ní foclóir críochnúil í.

“Tá rogha na bhfocal bunaithe go hiomlán ar na píosaí seo agus is iad na cialla a fuarthas iontu a thugtar. Mar sin de, ní míniú iomlán ar na focail Albanacha a gheofar; ach nuair a thagann Éireannach ar fhocal acu seo le linn a léitheoireachta, agus mura dtuigeann sé é, ba chóir go mbeadh sé ina chuidiú aige na leaganacha Éireannacha a thriail ina áit,” a scríobh sé i mbrollach na gluaise sa bhliain 2005.

D’úsáid Kevin Scannell an ghluais seo chomh maith le hacmhainní, cúnamh agus fuair sé comhairle ó shaineolaithe; Michael Bauer, Donncha King agus Caoimhín Ó Donnaíle ina measc.

Dúirt sé le Tuairisc.ie go gcreideann sé go bhfuil a fhoclóir agus an t-ábhar atá istigh ann cruinn anois, ach go bhféadfaí cur leis.

“Ar ndóigh, is féidir cur le foclóir i gcónaí, agus leanfaidh mé ar aghaidh ag cur focal nua leis mar chuid den obair ar an gcóras aistriúcháin. Is fiú a rá freisin, cé gur chuir mise “foclóir” air, níl ann ach “gluais” – níl mórán frásaí ann, ná abairtí samplacha mar shampla,” a dúirt sé.

Dírithe ar Ghaeilgeoirí ar mhian leo an Ghàidhlig a fhoghlaim atá an foclóir nua. D’fhás an córas aistriúcháin Gàidhlig -> Gaeilge as obair a  rinneadh cheana ar “caighdeánaitheoir” Gaeilge – ríomhchlár a dhéanann caighdeánú uathoibríoch ar théacsanna Gaeilge ó na 20idí agus 30idí. Creideann Scannell go gur féidir le lucht na Gaeilge tuiscint mhaith a fháil ar an nGàidhlig gan mórán stró. Chuir sé an t-inneall taobh thiar den chaighdeánaitheoir in oiriúint do Ghàidhlig-Gaeilge.

“As na míle focal is coitianta i nGàidhlig, níl ach 100 nach bhfuil soiléir do chainteoir maith Gaeilge. Tá na cinn sin marcáilte san fhoclóir. Má fhoghlaimítear na 100 focal sin, is féidir 85% de na focail i ngnáth-théacsanna Gàidhlig a thuiscint. Rinne mé obair ar chóras GA -> GD blianta ó shin, ach mar gheall ar chúrsaí teicniúla, tá sé i bhfad níos éasca aistriúchán uathoibríoch a dhéanamh ón teanga níos lú go dtí an teanga níos mó. Mar sin, níl plean agam faoi láthair filleadh ar an treo sin.

“Tá mé ag obair ar GV -> GA (Gaelg go Gaeilge) faoi láthair leis an inneall céanna. Arís, beidh sé dírithe ar chainteoirí Gaeilge atá ag iarraidh téacsanna sa Manainnis a léamh,” a dúirt sé.

Tá an-spéis ag an Ollamh Scannell, a bhíonn ag léachtóireacht sa ríomheolaíocht agus sa mhatamaitic in Ollscoil Saint Louis, Missouri, sna teangacha Gaelacha agus go háirithe sna difríochtaí eatarthu. Chuir sé an foclóir le chéile, a dúirt sé, chun go spreagfadh sé idirghníomhaíocht idir an dá phobail ar na meáin shóisialta.

Tá taighde déanta ag an Ollamh ar an idirghníomhaíocht sin agus ar na comhráite a bhíonn an idir Gaeilgeoirí agus Gáidhligeoirí ar Twitter. D’fhoilsigh sé léarscaileanna ar Twitter dhá bhliain ó shin a léirigh an teagmháil sin.

“Cheap mé go mbeinn in ann níos mó idirghníomhaíochta a spreagadh sna meain shóisialta le huirlisí aistriúcháin nó uirlisí léitheoireachta. Bhí mé spreagtha ag grúpaí cosúil le Colmcille agus CeangalG a bhfuil an sprioc chéanna acu – níos mó cumarsáid chultúrtha a chothú idir an dá phobal.”

Tá fáil ar an bhfoclóir mar PDF anseo. Is san fhoirm sin atá sé ar fáil faoi láthair agus ní féidir leagan clóite a cheannach. Tá sé ar fáil faoi cheadúnas Creative Commons áfach agus dá bharr sin is féidir le héinne an leabhar a chóipeáil, a phriontáil, a roinnt, a fhoilsiú, a dhíol nó a úsáid mar bhunús dá chuid oibre féin.

Athbhlogaichte bho

__________________

Ciarán Dunbar: Polaitíocht na Foghraíochta

Polaitíocht na Foghraíochta

Ciarán Dunbar 

(13 Aib. 2015)

Is fada plé a dhéanamh ar na cineálacha éagsúla Gaeilge a bhíonn á labhairt ag cainteoirí dúchais agus ag nuachainteoirí na teanga. An bhfuil scoilt ag oscailt idir Gaeilge dhúchasach agus caint na gcathracha? An ndéanann foghlaimeoirí go leor iarrachta chun fuaimeanna na Gaeilge a thabhairt leo? Téann Ciarán Dunbar go croí na ceiste…

Is minic a bhuail fear nó bean as Gaoth Dobhair le duine ar an bhóthar agus gur dhúirt an té sin; “Taa shay foor.” Ní dheachaigh an comhluadar ar aghaidh mórán níos faide agus is i mBéarla a bhí sé.

Gach seans gur glacadh mar mhasla é sin ach gach seans chomh maith nár thuig an cainteoir dúchais cad a dúirt an Gaeilgeoir ar an ábhar nár aithin sé nó sí na fuaimeanna.

‘Gaelscoilis’, ‘Gaeilge na Jailtachta’, ‘Feirstis’, ‘Pidgin Irish’, ‘Book Irish’ – is iomaí téarma atá againn do Ghaeilge ‘neamhthraidisiúnta’.

Ach tá mé den tuairim go bhfuil roinnt mhaith tuairimíochta polaitiúla i bhfolach taobh thiar dóibh, ní teangeolaíocht amháin atá i gceist.

Tuilleadh

______________

Darach Ó Scolaí: An tÚrscéal Staire

Labhrann Darach Ó Scolaí faoin úrscéal staire. Leabhar Breac 2013

_________________________

Liam Mac Cóil: Teanga an Úrscéil

Labhrann Liam Mac Cóil ar theanga na scríbhneoireachta. Leabhar Breac 2013

__________________________

Liam Mac Cóil: An Scéalaíocht

Labhrann Liam Mac Cóil ar an scéalaíocht. Leabhar Breac 2013

_______________________

Éilis Ní Anluain: Filleann Seoirse

Labhrann Éilis Ní Anluain ar a húrscéal Filleann Seoirse. Leabhar Breac 2013

__________________________

Comharthaíocht Dhátheangach - treoir ar an gcleachtas is fearr

Íoslódáil pdf anseo

__________________